Озод Шарафиддинов нафақат ўзбек адабиёти тараққиётига улкан ҳисса қўшган атоқли мунаққид, балки ўзбек журналистикасининг ҳам тараққиёт йўлини белгилашда жасорат ва жонбозлик кўрсатган инсон эди.

2001 йилда мамлакатимиздаги, жумладан Фарғона ёғ-мой заводида ҳам коррупция роса урчиган, ёғ, кунжара, шелуха каби махсулотларни сунъий равишда танқислигини юзага келтириб фермер ва аҳолига 4-5 баробар қиммат нархларда сотиш авж олган эди. Ўшандай кунларнинг бирида “Ахборот” дастурида, сўнг “Ахборот+” кўрсатувида бу жиноятларни фош қилувчи ғоят қалтис телерепортаж бердик. У эфир юзини кўриши ҳам осон бўлмаган. Телерадиокомпания, “Ахборот” дирекцияси ва мухбир-менга нисбатан қарши кучлар ғаразли ният отини миндилар. Аммо тўсатдан, барчамиз учун кутилмаган холда Ўзбекистон Қаҳрамони Озод ака Шарафиддиновнинг “Масъулият. Журналист Муҳаммаджон Обидовга очиқ хат”и марказий нашрларнинг бирида чоп этилди. Унда Озод Шарафиддинов эфирга узатилган репортаж мавзусининг мамлакат ҳаёти учун муҳимлигини таъкидлаб бизни ҳимоя қилган ва журналистиканинг жамиятдаги ўрни, аҳамияти ҳақида теран фикрларини баён қилгандилар. Шу очиқ хат эълон қилинди-ю, жамоамиз, менга бўлган тахдидлар тўхтади, унинг ташкилотчилари чекинишга мажбур бўлдилар. Кейин билсам, устоз вазиятни билар эканлар ва ҳақ сўз, адолат тантанаси ҳимоясига чиққан эканлар. Мен ўшанда илк бор устоз сухбатларидан бахраманд бўлдим. Дўстим Хуршид Дўстмуҳаммедов билан Озод Шарафиддинов хонадонига бориб журналистика муаммолари ҳақида узоқ суҳбатлашгандик.

– Холислик ва адолат журналистиканинг байроғи бўлиши керак, – дегандилар устоз. – Бу байроқ журналистнинг қалбига тикилсин.

Орадан қанча вақт ўтса-да, ҳар гал қўлимга қалам олганда Озод аканинг шу ўгитлари ёзган мақолам, тайёрлаган кўрсатувларим руҳида яшади, дея оламан.

Нокамтаринлик бўлса-да, қуйида Озод Шарафиддиновнинг ўша “Очиқ хат”ларини тақдим этмоқдаман. Зеро унда кўтарилган муаммолар бугун учун ҳам долзарблигича қолган.

МАСЪУЛИЯТ (Журналист Муҳаммаджон Обидовга очиқ хат)

Ҳурматли, Муҳаммаджон Обидов! Шу йил июн ойининг 13-куни Ўзбекистон телевидениесининг “Ахборот” дастуридаги чиқишингизни ғоят мамнуният билан кўрдим. Мен умуман сизнинг чиқишингизни анчадан бери кузатаман. Назаримда, сиз Андижон ва умуман Фарғона вилояти ҳаётини анча чуқур биласиз.

Сизнинг чиқишларингизда кўпинча теран фикр ва қизиқарли таҳлил бўлади. Шунинг учун ҳам ўтган йили Президентимиз Фармони билан бошқа журналистлар қатори сизнинг ҳам муносиб тақдирланишингиз мени қувонтирган эди.

Бироқ, мен ҳозир шу мақтовларни сизга етказиб қўйиш учун қўлга қалам олганим йўқ. Сирасини айтганда, ширин гапларни шахсан учрашган кезларимизда қулоққа айтиб қўйса ҳам бўлади. Сизга мурожаат қилишимга ундаган нарса шу бўлдики, наздимда сизнинг мазкур чиқишингиз бизнинг бугунги журналистикамиз ривожи учун ғоят принципиал аҳамиятга эга бўлди. Бир қараганда, сиз гоҳ шелуха, гоҳ кунжара каби жуда оддий нарсалар ҳақида гапирдингиз, лекин, шу оддий нарсалар билан боғлиқ бўлган шунақа масалаларни кўтардингизки, улар бугунги иқтисодимиз ривожининг туб масалалари деса ҳам бўлаверади. Яна шуни айтмоғим керакки, бизнинг журналистларимиз, айниқса, шуниси ачинарлики, ёш журналистларимиз ўз фаолиятларида бесамар бир йўлни танлашган. Улар бирор кичик фикрни оладилар-у, бу тўғрида бениҳоя баландпарвоз жумлалар билан гапирадилар, ҳаддан ташқари умумий мулоҳаза юритадилар. Натижада, бундай эшиттиришларда гап кўп бўлади, аммо, мақолда айтилганидек, “кўмир” оз бўлади. Бундан ташқари, бундай эшиттиришларда бирор ҳаётий муаммонинг ичига чуқурроқ кириб бориш кузатилмайди. Унинг ўрнига қуруқ мақтов, ҳамма нарсани ялтиратиб кўрсатишга интилиш бўлади.

Бундай эшиттиришлар гўё жаннатдан даракларга ўхшайди. Баъзан иқтисодиёт ва сиёсат билан боғлиқ муҳим масалалар кўтарилади-ю, лекин уларни аниқ ҳал қилишга келганда лом-мим дейилмайди. Масалан, инсон ҳуқуқлари ҳақида гапирилганда, “бизнинг Конституциямизда бу масалани ифодалайдиган моддалар бор, яна кўпгина қарорлар қабул қилинган”, дейилади-да, лекин бу моддалар ҳаётда қандай амалга ошаяпти, қабул қилинган қарорлар ишлаяптими-йўқми каби жиҳатлар тўғрисида оғиз очилмайди. Ёки тадбиркорлар, фермерлар ҳақида кўп гапирилади. Уларнинг далада, иш жойларида муваффақиятга эришаётганлари эълон қилинади. Лекин ҳар бир фермернинг эришган ютуқлари, ҳаётидаги ўзгаришлар очиқ таҳлил қилинмайди. Масалан, фалончи фалон сўм даромад қилди дейилади. Бироқ, бу даромадни ҳар ойга ва жон бошига тақсим қилганда тирикчиликка етадими-етмайдими – бу ёғи номаълумлигича қолаверади. Хуллас, баландпарвозлик, мавҳумлик. Мақтанчоқлик, юзакилик бугунги журналистикамизнинг ривожига тўсиқ бўлиб турган асосий ғовларга ўхшайди.

Мен, албатта, бугун фаол ишлаётган ҳамма журналистларимиз шунақа, деган фикрдан йироқман. Шубҳасиз, бугунги журналистларимиз орасида ўткир фикрли, маҳоратли, самарали изланаётганлари ҳам кўп. Лекин, шунга қарамай, бугун журналистикамиз том маънода тўртинчи ҳокимиятга айланди, деган гапни айта олмаймиз.

Хўш, журналистикамиз тўртинчи ҳокимиятдир, деганда нимани англашимиз керак? Менинг назаримда, журналистикамизнинг ҳокимият бўлишини таъминлайдиган энг биринчи омил, у ҳаётда адолат барқарор бўлиши учун курашмоғи керак, одамлар тақдирида юз берадиган адолатсизликларнинг ҳар қандай кўринишига қарши муросасиз курашмоғи лозим. Керак бўлганда, фидокорлик билан иш юритиб, масаланинг туб моҳиятига етиб, ҳақнинг қарор топишига эришмоғи лозим. Табиийки, бунга тумтароқ ва хашаки гаплар билан эришиб бўлмайди. Бунга фақат аниқ таҳлил билан, ҳаётда ҳар қадамда кўндаланг бўлиб турган муаммолар тўғрисида теран фикр юритиш орқали эришилади.

Сиз ўз чиқишингизда кунжара, шелуха ва ёғ нархи ўз-ўзидан кўтарилиб кетаётганлигини қайд қилгансиз. Дарҳақиқат, заводда тайёрланган кунжаранинг бир килоси 10 сўм бўлса-ю, харидор қўлига етгунча 90 сўмга чиқиб кетса, буни қандай тушунмоқ керак? Шу муносабат билан, умуман нарх-наво ҳақида гапирадиган бўлсак, бугунги бозорда ҳамма нарсанинг нархи беистисно тарзда ваҳшиёна “рақс” тушмоқда. Одатда, нарсаларнинг баҳоси унга сарфланган хом ашё ва меҳнат билан белгиланар эди. Ҳозирги нархлар нима асосида белгиланади, буни англаш қийин. Мана, масалан, тиббиёт соҳаси—дори-дармонларни олайлик. Одамлар, айниқса, ёши ўтганда нонсиз яшаса яшайдики, дори-дармонсиз яшай олмайди. Ҳозирги дори-дармонларимиз эса ҳудди заҳарли қовоқ аридек, чақаман дейди. Масалан, бугун “Корфлам” деган дорини кўп реклама қилишади. Бундан атиги 2 йилгина аввал унинг ичидаги таблеткалар 20 дона бўларди ва у 50 сўмлар атрофида турар эди. Бугун эса уни трактор заводи ҳудудидаги дорихонадан 750 сўмга ҳарид қилдим.

Хўш, бу икки йил ичида ушбу дорини тайёрлаш технологиясида қанақа ўзгариш бўлдики, унинг нархи шунчалик ўзгарса… Ёки унинг таркибига олтин қўшиляптими? Ҳудди шунга ўхшаб электр, квартира, транспортнинг кира ҳақлари ҳам ва яна бошқа юзлаб ашёларнниг баҳоси ўз-ўзидан осмон бўйи кўтарилиб кетяпти. Нимага шундай бўлаётганини бирорта мутасадди изоҳлаб ҳам бермайди, тушунтирмайди ҳам. Матбуотда янги технологиялар кириб келаётгани, қўшма корхоналар очилаётгани ҳақида кўп гапирилади. Ҳатто, бунинг оқибатида айрим нарсаларнинг таннархи камайиб бораётганлиги таъкидланади. Лекин қани ўша “камайиш”. Бирон нарсанинг нархи кейинги йилларда ҳеч бўлмаганда юз сўмга арзонлашдими?! Бунақа далилни билмайман. Тўғри, бозор бўлгандан кейин нарх-наволар эркин бўлмоғи керак. Лекин, бу нарх-наволар муттасил кўтарилиб боради деган маънони билдирмади-ку. Аксинча, бозорда бир кун нарх тушса, бир кун кўтарилади. Унинг шундай қонунлари бор. Афсуски, бизда бу қонунлар етарли даражада самара бермаётир. Назаримда аллақандай кучлар бор-у, бу кучлар сунъий равишда нарх-навони кўтариш билан банд. Фикрим далилсиз бўлмаслиги учун бир мисол келтираман. Тошкент бозорлари борган сари ободлашяпти. Лекин қайси бозорга кирмайлик, у ерда савдо қилаётган одамларнинг турмуш тарзи ўзгаргани йўқ. На Чорсу, на Олой бозорида ўз меҳнати билан маҳсулотини етиштирган деҳқонни учратолмайсиз. Бозорга келган деҳқоннинг маҳсулотини бозорга етмаёқ муайян одамлар ҳарид қилади-ю, кейин ўзлари истаган нархда сотишади. Қизиқ, Лондон ёки Париж бозорларида ҳам шундаймикан? Ҳар ҳолда бу масала жуда муҳим. Халқ фаровонлигини таъминлашнинг энг асосий йўлларидан бири. Шундай экан, журналистларимиз ҳам бозорнинг муҳташамлигини гапириш билан бир қаторда, унинг ички муносабатини таҳлил қилсалар, яхши бўларди. Бизда бозор минг йиллардан бери мавжуд. Лекин минг йиллардан бери у фақат бойлик орттирадиган, пулга танда қўядиган, харидорларни лақиллатадиган жой бўлган эмас, балки савдо-сотиқ билан шуғулланадиган одамларнинг иймони, виждони намоён бўладиган жой саналган.

Ҳурматли Муҳаммаджон, айтай десам, дилда гап кўп. Уларнинг барини табиийки, бир хатда тугатиб бўлмайди. Мен журналистикамизнинг чиндан ҳам тўртинчи ҳокимият бўлишини жуда-жуда истардим. Бунинг учун эса улар майдакашликни, манфаатпарастликни йиғиштириб қўйиб, фақат халқни ўйлашлари ва элнинг фаровонлигини, тўқлигини, тинчлигини таъминлайдиган йўлларини ўйлашлари керак, бу йўлда ғов бўлаётган ҳар хил юлғичу текинхўрларга қарши мардоналик билан курашмоқликлари лозим.

Сизнинг чиқишингиз менда шундай фикрларни уйғотди. Мени қувонтирган нарса нафақат сизнинг дадиллигингиз, балки умуман бугунги матбуотда бундай тамойилнинг борган сари кенгайиб бораётганлигидир.

Ҳурматли Президентимиз ҳам журналистларимиздан дадил бўлишни, ҳаёт муаммоларини кўтариб чиқишни, мустақиллигимизни мустаҳкамлаш йўлида кучини аямай меҳнат қилишни талаб қилмоқда. Жуда адолатли талаб. Ажаб эмаски, журналистларимизнинг саъй-ҳаракатлари билан ислоҳотларимиз бундан-да юришиб кетса. Қишлоқда ҳам, шаҳарда ҳам халқимиз тўқроқ ва фаровонроқ яшай бошласа. Иншооллоҳ!

Камоли эҳтиром билан:

Озод ШАРАФИДДИНОВ,

Ўзбекистон Қаҳрамони

2001  йил, 21 июн. “Қишлоқ ҳаёти” газетаси.